Vitamin D3 (Kolekalsiferol) Nedir?

1. Vitamin D3 (Kolekalsiferol) Nedir?

Vitamin D3, kimyasal adıyla kolekalsiferol olarak bilinen, molekül formülü C27H44O ve molekül ağırlığı 384.64 olan yağda çözünen bir vitamindir. Beyaz kristal veya kristalize toz formunda bulunur, kokusuz ve tatsızdır. Ergime noktası 83-86°C arasında olup, suda pratik olarak çözünmez; etanol ve yağlarda kolayca çözünür. Vitamin D3, hava, nem ve ışığa karşı duyarlı bir maddedir.

Vitamin D3’ün temel kaynağı güneş ışığıdır. İnsan derisinde bulunan 7-dehidrokolesterol isimli maddenin ultraviyole B (UVB) ışınlarıyla etkileşimi sonucu üretilir. Bu süreçte önce kolekalsiferol oluşur; ardından karaciğerde insan dolaşımında bulunan ara formuna (25(OH)D3), sonrasında böbreklerde kalsitriol (1,25(OH)₂D3) adı verilen aktif formuna dönüştürülür.

2. Vitamin D3’ün Sağlık Üzerindeki Etkileri Nelerdir?

Vitamin D3 insan vücudunda çok sayıda biyolojik fonksiyona sahiptir:

• Kemik Sağlığı: Vitamin D3’ün en iyi bilinen fonksiyonu kemik sağlığı üzerinedir. Kalsiyum, magnezyum, fosfor ve silisyumun bağırsaklardan emilimini artırarak kemik mineralizasyonunu destekler. Eksikliğinde çocuklarda raşitizm, yetişkinlerde osteomalazi ve osteoporoz gibi hastalıklar ortaya çıkar.

• Bağışıklık Sistemi: Vitamin D3 bağışıklık sistemini güçlendirmede önemli rol oynar. Akut solunum yolu enfeksiyonları riskini azaltıcı etkisi olduğu gösterilmiştir. Pandemi döneminde gerçekleştirilen klinik çalışmalarda viral enfeksiyonlardan hastaneye yatışları önlemedeki potansiyeli keşfedilerek sağlık uzmanları tarafından kullanımında büyük bir artış olmuştur.

• Kalp-Damar Sağlığı: Düşük vitamin D seviyeleri hipertansiyon, kalp yetmezliği ve inme riskleri ile ilişkilendirilmiştir. Ancak vitamin D takviyelerinin kalp-damar hastalıklarını önlemedeki etkinliği üzerine yapılan çalışmalar farklı sonuçlar vermiştir. Bu bilgiler ışığında D vitamini eksikliğinin vücuttaki mineral seviyelerini düşürücü etkileri dikkate alınarak, diğer olası eksikliklerin de düzeltilmesinin hedeflendiği kişiselleştirilmiş takviye programları öne çıkmaktadır.

• Diyabet Riski: Bazı çalışmalar yeterli vitamin D düzeylerinin tip 2 diyabet gelişimini yaklaşık %10 oranında azaltabileceğini göstermiştir. Bu D vitamininin tek başına önemini ve yaşlanma karşıtı etkilerini vurgulayan bir özelliğidir.

• Kanser Riski: Vitamin D takviyesi kanserden ölüm riskini azaltabilir ancak kansere yakalanma olasılığını azaltma konusunda bir etkisinin bulunup bulunmadığı konusunda net bir kanıt bulunmamaktadır.

• Ruh Sağlığı: Yetersiz vitamin D seviyelerinin depresyon riskini artırabileceği gösterilmektedir. Bu vitamin takviye edilmesinin depresyon semptomlarını azaltabileceği düşünülmektedir.

3. Vitamin D3 Hangi Amaçlarla Kullanılır?

Vitamin D3 aşağıdaki durumlarda kullanılır:

– Raşitizm ve osteomalazi gibi kemik hastalıklarının önlenmesi ve tedavisi.

– Osteoporozun önlenmesi veya tedavisi amacıyla kalsiyum ile birlikte kullanımı.

– Hipoparatiroidizm gibi kalsiyum metabolizması bozukluklarının tedavisi.

– Bağışıklık sistemi desteği.

– Bebeklerde anne sütündeki düşük vitamin D düzeylerini telafi etmek için kullanılır.

– Solunum yolu enfeksiyonlarının önlenmesi için destekleyici olarak kullanılır.

4. Kullanımı Sırasında Dikkat Edilmesi Gerekenler

Vitamin D3 kullanımı sırasında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

– Yetişkinler için günlük maksimum doz genellikle 4000 IU’dur. Yüksek dozlarda uzun süreli kullanım hiperkalsemiye yol açabilir.

– Böbrek hastalığı, hiperkalsemi veya hiperparatiroidizm gibi durumlarda dikkatli kullanılmalıdır.

– Hamilelik ve emzirme döneminde günlük 4000 IU altında kullanım güvenli kabul edilir; daha yüksek dozlar doktor kontrolünde alınmalıdır.

– Kalsiyum içeren diğer takviyelerle birlikte kullanıldığında böbrek taşı riski oluşabilir.

– Bazı ilaçlarla (kortikosteroidler gibi) etkileşim gösterebilir; bu nedenle doktor gözetiminde kullanılmalıdır.

5. Vitamin D3 Kullanımıyla İlgili Bilimsel İstatistikler Nelerdir?

Vitamin D3 üzerine yapılan bilimsel araştırmaların bulguları şöyledir:

Mevcut Literatürdeki Klinik Araştırmalar:

Kanser Mortalitesi Üzerine: Meta analizlerde vitamin D3 takviyesi kanser kaynaklı ölümleri yaklaşık %13 ila %16 oranında azaltmıştır.

• Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları Üzerine: Düzenli günlük veya haftalık vitamin D alımı akut solunum yolu enfeksiyonlarını %12 oranında azaltmıştır.

• Kemik Kırık Riski Üzerine: Tek başına vitamin D kullanımı kırıkları önlemede etkisiz bulunmuştur; ancak kalsiyumla birlikte kullanıldığında kalça kırığı riskini anlamlı derecede (%16 civarında) azaltmıştır.

• Kalp-Damar Hastalıkları Üzerine: Büyük ölçekli VITAL çalışmasında günlük 2000 IU vitamin D alımı kalp-damar hastalıkları riskini anlamlı ölçüde değiştirmemiştir.

• Diyabet Riski Üzerine: Vitamin D takviyesi tip 2 diyabete ilerleme riskini yaklaşık %10 oranında azaltmıştır ancak bu bulgu tüm çalışmalarda tutarlı değildir.

• Vitamin D Eksikliğinin Yaygınlığını Araştıran Çalışmalar: Dünya genelinde yapılan araştırmalara göre D vitamini için belirlenmiş bir referans değer olmasa da genel kabul gören akademik yayınlardaki uzman uzlaşı panellerinde alt sınır olarak belirlenen 75 nmol/L değeri dikkate alındığında, dünyada D seviyesi <30 nmol/L olan bireylerin oranı küresel olarak %15,7’dir; bu dünyanın %15’inin alt limitin yarısının altındaki bir D vitaminine bile sahip olmadığını göstermektedir. Ek olarak D vitamini eksikliği oranı mevsimsel olarak değişmekte olup özellikle kış aylarında artmaktadır.

Kaynakça:

1. Bouillon R, Marcocci C, Carmeliet G, Bikle D, White JH, Dawson-Hughes B, Lips P, Munns CF, Lazaretti-Castro M, Giustina A, Bilezikian J. Skeletal and Extraskeletal Actions of Vitamin D: Current Evidence and Outstanding Questions. Endocr Rev. 2019 Aug 1;40(4):1109-1151. doi: 10.1210/er.2018-00126. PMID: 30321335; PMCID: PMC6626501.
2. Bouillon R, LeBoff MS, Neale RE. Health Effects of Vitamin D Supplementation: Lessons Learned From Randomized Controlled Trials and Mendelian Randomization Studies. J Bone Miner Res. 2023 Oct;38(10):1391-1403. doi: 10.1002/jbmr.4888. Epub 2023 Aug 10. PMID: 37483080; PMCID: PMC10592274.
3. Verstuyf A, Carmeliet G, Bouillon R, Mathieu C. Vitamin D: a pleiotropic hormone. Kidney Int. 2010 Jul;78(2):140-5. doi: 10.1038/ki.2010.17. Epub 2010 Feb 24. PMID: 20182414.
4. Khammissa RAG, Fourie J, Motswaledi MH, Ballyram R, Lemmer J, Feller L. The Biological Activities of Vitamin D and Its Receptor in Relation to Calcium and Bone Homeostasis, Cancer, Immune and Cardiovascular Systems, Skin Biology, and Oral Health. Biomed Res Int. 2018 May 22;2018:9276380. doi: 10.1155/2018/9276380. PMID: 29951549; PMCID: PMC5987305.
5. Wimalawansa SJ. Non-musculoskeletal benefits of vitamin D. J Steroid Biochem Mol Biol. 2018 Jan;175:60-81. doi: 10.1016/j.jsbmb.2016.09.016. Epub 2016 Sep 20. PMID: 27662817.
6. Malihi Z, Wu Z, Stewart AW, Lawes CM, Scragg R. Hypercalcemia, hypercalciuria, and kidney stones in long-term studies of vitamin D supplementation: a systematic review and meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2016 Oct;104(4):1039-1051. doi: 10.3945/ajcn.116.134981. Epub 2016 Sep 7. PMID: 27604776.
7. Zittermann A, Trummer C, Theiler-Schwetz V, Pilz S. Long-term supplementation with 3200 to 4000 IU of vitamin D daily and adverse events: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Eur J Nutr. 2023 Jun;62(4):1833-1844. doi: 10.1007/s00394-023-03124-w. Epub 2023 Feb 28. PMID: 36853379; PMCID: PMC10195747.
8. Malihi Z, Wu Z, Lawes CMM, Scragg R. Adverse events from large dose vitamin D supplementation taken for one year or longer. J Steroid Biochem Mol Biol. 2019 Apr;188:29-37. doi: 10.1016/j.jsbmb.2018.12.002. Epub 2018 Dec 6. PMID: 30529281.
9. Billington EO, Burt LA, Rose MS, Davison EM, Gaudet S, Kan M, Boyd SK, Hanley DA. Safety of High-Dose Vitamin D Supplementation: Secondary Analysis of a Randomized Controlled Trial. J Clin Endocrinol Metab. 2020 Apr 1;105(4):dgz212. doi: 10.1210/clinem/dgz212. Erratum in: J Clin Endocrinol Metab. 2021 Mar 25;106(4):e1932. doi: 10.1210/clinem/dgaa886. PMID: 31746327.